Lang niet elke oudere met een indicatie voor verpleging en verzorging vanuit de Wet langdurige zorg (Wlz) heeft zorg nodig in het verpleeghuis. De meest kwetsbare mensen die dat wel nodig hebben, moeten vaak te lang op een plek wachten. Het Zorginstituut concludeert dat het niet mogelijk is een scherp onderscheid te maken voor wie wél en voor wie niét het verpleeghuis de meest passende plek is om zorg te krijgen. Omdat de persoonlijke situaties en zorgbehoeften van mensen onderling sterk kunnen verschillen, verschilt ook de afweging per persoon en per situatie. Het Zorginstituut beschrijft in het rapport dat daarvoor een afwegingskader nodig is en dat eerst aan randvoorwaarden moet worden voldaan.
Zorginstituut Nederland dat het belangrijk is een onderscheid aan te brengen tussen ouderen die verpleeghuiszorg het hardst nodig hebben en zij die (nog) uit kunnen met een beschutte woonvorm of zorg thuis. Dit betekent wel dat er volgens het Zorginstituut onder meer geïnvesteerd moet worden in extra ondersteuningsmogelijkheden voor thuiswonende ouderen, zoals dagbesteding. En in alternatieve woonvormen, zoals beschut wonen met zorg en ondersteuning. Ook zal de regelgeving hierop moeten worden aangepast.
Aanleiding: WOZO-programma zet in op passend verblijf voor ouderen
In het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO) wordt nagedacht over het anders organiseren van zorg voor ouderen met een indicatie verpleging en verzorging (VV). Een belangrijke vraag die uit WOZO volgt, is welke mensen integrale zorg met verblijf echt nodig hebben. In de praktijk blijkt namelijk dat een deel van deze mensen nog thuis kan wonen. Door vroegtijdig en structureel in te spelen op mogelijke zorgbehoeften, kan de noodzaak om zwaardere zorg in te zetten, worden uitgesteld of voorkomen.
In 2023 wachtten meer dan 22.000 mensen op een plaats in een verpleeghuis. Om verpleeghuizen toegankelijk te houden voor de meest kwetsbare groep, moeten afwegingen worden gemaakt welke vorm van zorg het meest passend is en voor wie. Om die reden heeft de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) aan het Zorginstituut gevraagd om te onderzoeken of het mogelijk is om met duidelijkheid te bepalen welke mensen in aanmerking komen voor een plek in een verpleeghuis.
Verpleeghuis niet passend voor iedereen
Mensen die nu in aanmerking komen voor verpleging en verzorging uit de Wlz ontvangen van het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) een zogeheten indicatie zorgprofiel. Hierin staat hun zorgbehoefte beschreven. Er wordt in de ouderenzorg gewerkt met zorgprofielen verpleging en verzorging (VV) 4 tot en met 9. Een verpleeghuis is niet de best passende zorg en woonplek voor iedereen, maar zoals de Wet langdurige zorg (Wlz) nu geregeld is, hebben alle mensen met een VV-indicatie recht op verblijf. Een scherp onderscheid, ook wel cesuur genoemd, zou gebaseerd moeten zijn op objectieve criteria. Waar iemand het best op z’n plek zit om zorg te krijgen is afhankelijk van verschillende factoren. Die factoren hangen samen met de zorgbehoefte van de oudere zelf maar ook van bijvoorbeeld de sociale context, het netwerk en de woning zelf. Deze factoren moeten in onderling samenhang worden afgewogen. Maar op dit moment is daarvoor nog geen formeel afwegingskader.
Geen duidelijk onderscheid mogelijk
Mensen met een zorgprofiel 4 VV kunnen nog zelfstandig thuis wonen of beschut wonen, bijvoorbeeld in geclusterde woningen met toezicht en nachtzorg. Mensen met een zorgprofiel 7 VV, 8 of 9 hebben verzorging en verpleging in een verpleeghuis nodig. Zij maken ongeveer 10% uit van alle kwetsbare ouderen die via de Wlz hun zorg ontvangen. Veruit de grootste groep ouderen (ongeveer 72%) heeft een indicatie 5 of 6 VV. Binnen deze groep zijn de grootste verschillen in zorgbehoefte waarneembaar. Een deel van hen kan thuis passende zorg ontvangen, met ondersteuning van naasten en mantelzorgers. Maar voor een ander deel biedt beschut wonen met zorg en begeleiding uitkomst. Binnen deze groep heeft echter ook een deel intensieve verpleging en verzorging nodig, wat een verblijf in een verpleeghuis noodzakelijk maakt.
Het Zorginstituut concludeert dat het niet mogelijk is een scherp onderscheid te maken voor wie wél en voor wie niét het verpleeghuis de meest passende plek is om zorg te krijgen. Omdat de persoonlijke situaties en zorgbehoeften van mensen onderling sterk kunnen verschillen, verschilt ook de afweging per persoon en per situatie, aldus het Zorginstituut.
Verkleinen wachtlijsten
Een scherper onderscheid tussen wie wel en wie niet in aanmerking komt voor verpleeghuiszorg, kan leiden tot het verkleinen van de wachtlijsten. Maar om een duidelijk onderscheid te kunnen maken, moet volgens het Zorginstituut aan meerdere randvoorwaarden worden voldaan:
- Er moet een formeel afwegingskader komen. Hier is een wettelijk instrument voor nodig om voor iedereen op dezelfde manier te kunnen vaststellen wat de best passende woonvorm en zorg is. Een afwegingskader kan dan de toegang tot integrale verpleeghuiszorg voor mensen met een VV-indicatie verduidelijken. Het gaat hier voornamelijk om cliënten met de zorgprofielen 5 VV en 6 VV, bij wie de zorgbehoeften erg verschillend kunnen zijn.
- Wijziging van de Wlz, omdat op dit moment alle mensen met een VV-indicatie recht hebben op verblijf.
- Investeringen in alternatieve opvang en woonvormen voor ouderen die niet in aanmerking komen voor het verpleeghuis. Voorbeelden hiervan zijn meer dagbesteding, extra ondersteuning thuis en beschutte woonvormen.
Klik hier voor het advies van Zorginstituut Nederland