Hoe zorgaanbieders omgaan met dwang in de zorg verschilt nogal. Nog niet voor iedere cliënt wordt persoonlijk afgewogen of vrijheidsbeperkende maatregelen echt nodig zijn. En niet alle zorgverleners zijn zich voldoende bewust of een handeling onder dwang valt. Het uitgangspunt dat dwang alleen wordt toegepast als het echt niet anders kan, en dan zo min mogelijk, wordt nog niet overal in de zorg nageleefd.
Dit blijkt uit onderzoek van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). De inspectie keek hoe zorgaanbieders in de gehandicaptenzorg, in verpleeghuizen en in de geestelijke gezondheidszorg in 2022 en 2023 gedwongen zorg toepasten. In de Wet verplichte ggz (Wvggz) en de Wet zorg en dwang (Wzd) staat hoe zorgaanbieders met dwang in de zorg om moeten gaan.
In het onderzoek is er gekeken naar hoe zorgaanbieders omgaan met gedwongen zorg. Het uitgangspunt is altijd: géén dwang in de zorg, tenzij het echt niet anders kan. De IGJ ziet het liefst dat zorgverleners samen met de cliënt en andere betrokkenen blijven zoeken naar manieren om zorg op vrijwillige basis te bieden. Is dwang echt nodig? Dan moet het zorgvuldig, persoonsgericht, veilig en kort zijn. Veel zorgaanbieders werken zo, maar er is ook geconstateerd dat verbetering mogelijk is.
Wat gaat er goed?
Bij zorgaanbieders die het goed en zorgvuldig doen, ziet de inspectie:
- De zorg is persoonsgericht.
- Zorgverleners kijken per cliënt of gedwongen zorg nodig is, ook als de cliënt zich verzet.
- Als er toch gedwongen zorg is toegepast bespreken de zorgverleners hoe dit is verlopen en of er verbeteringen of aanpassingen mogelijk zijn.
Wat kan er beter?
Maar lang niet altijd passen zorgaanbieders dwang of beperkingen zo min mogelijk of zo zorgvuldig mogelijk toe. Dan ziet de inspectie:
- Zorgverleners zijn zich soms onvoldoende bewust wanneer een handeling valt onder dwang in de zorg.
- Maatregelen die voor individuele cliënten nodig zijn, worden soms voor iedereen ingezet. Zoals gesloten deuren in verpleeghuizen.
- Er is niet altijd een cliëntenvertrouwenspersoon, of cliënten weten niet bij wie zij hiervoor terecht kunnen.
- Binnen de geestelijke gezondheidszorg is meer aandacht nodig voor gedwongen ambulante zorg. Dat is zorg buiten de kliniek, zoals zorg thuis.
- Er wordt nog te weinig gekeken vanuit het oogpunt van de cliënten.
Advies voor zorgaanbieders
De inspectie heeft adviezen waar zorgaanbieders mee aan de slag kunnen:
- Maak per cliënt steeds een afweging of en welke vrijheidsbeperkende maatregelen nodig zijn, en hoelang die echt nodig zijn.
- Organiseer verdiepende scholing, ook voor zzp’ers en uitzendkrachten.
- Zorg ervoor dat duidelijk is wie de cliëntvertrouwenspersoon is en hoe diegene te bereiken is.
- Als er toch gedwongen zorg toegepast moet worden, blijf dit dan zowel vooraf als achteraf goed registreren zodat er ook gesignaleerd en geleerd kan worden.
- Betrek ook de cliëntenraad bij het analyseren van gedwongen zorg.
Ondersteuning vanuit SPOT
Vereniging Spot vindt het belangrijk dat goede en praktisch toepasbare informatie over gedwongen zorg en de Wet zorg en dwang (Wzd) makkelijk te vinden is. Om deze reden, heeft SPOT een actueel dossier ‘Onvrijwillige zorg‘ met praktische hulpmiddelen voor zorgaanbieders om haar leden te ondersteunen. Zo staat er onder andere in dit dossier vermeld wat je moet regelen als je ervoor kiest om onvrijwillige zorg te verlenen. Daarnaast is SPOT aangesloten bij Stichting Klachtencommissie Wet zorg en dwang. Alle leden die onvrijwillige zorg leveren kunnen zich aanmelden voor deze Klachtencommissie, waarmee ze voldoen aan de eisen die de Wet zorg en dwang stelt aan de behandeling van klachten over onvrijwillige zorg (artikel 52 e.v. Wet zorg en dwang).